Co zrobić z budynkiem, którego lata świetności minęły, a jednak jest ważny dla tożsamości okolicy lub nawet całego miasta? Jak tchnąć nowego ducha w dzielnicę, która utraciła swoje dawne znaczenie, by przyciągnąć do niej mieszkańców, turystów oraz inwestorów? Odpowiedzią jest rewitalizacja – jeden z ważniejszych elementów strategii planowania przestrzeni miejskiej. Jak wynika z szacunków spółki doradczej Deloitte, nawet 90%[1] inwestycji na rynku nieruchomości jeszcze w tej dekadzie będzie koncentrować się na rewitalizacji istniejących obiektów. W tym przypadku Kraków ma się czym chwalić. Zrewitalizowane budynki i przestrzenie zdobywają nagrody. Ostatnie tygodnie przyniosły aż 3 wyróżnienia dla krakowskich projektów.
Dlaczego rewitalizować, a nie budować nowe? Chodzi o przywrócenie do życia obiektów lub przestrzeni, które utraciły swoje pierwotne funkcje. Rewitalizacja polega na fizycznym odnowieniu budynków, jednak aspekty architektoniczne czy estetyczne nie są najważniejsze[2]. Argumentów przemawiających na korzyść stosowania tego rozwiązania w praktyce jest co najmniej kilka.
Zachowanie modernistycznych tradycji Krakowa i odpowiedź na problemy deweloperów
Każde miasto ma swoją unikatową tożsamość. Wpływa na nią wiele elementów. Historyczna zabudowa jest wysoko na tej liście – szczególnie w przypadku takiego miasta jak Kraków, dlatego warto ją zachować. Odnawianie budynku zgodnie ze stylem, w którym powstał, jest nie tylko ukłonem
w kierunku tradycji, ale również lekcją historii w praktyce.
Rewitalizacja jest również odpowiedzią na problem, z którym borykają się deweloperzy.W miastach,
a szczególnie w centrach, trudno jest pozyskać atrakcyjny grunt pod nową nieruchomość. W przypadku tych komercyjnych, można budować wzwyż, dlatego w aglomeracjach pojawiają się kolejne biurowce sięgające do nieba. Jeżeli chodzi o budownictwo mieszkaniowe, takie podejście nie zawsze zdaje egzamin. Jeżeli w ścisłych centrach miast mają powstawać nowe inwestycje z tzw. dobrym adresem, trzeba liczyć się z kompromisem, czyli poddawać rewitalizacji istniejące obiekty.
To jeden z powodów, dla których rewitalizacja na dobre zagościła również na krakowskim rynku nieruchomości mieszkaniowych, także tych luksusowych. Kraków wraz z Warszawą, Gdańskiem, Gdynią i Wrocławiem tworzy grupę miast, która gromadzi aż 85% ofert apartamentów premium wystawionych na sprzedaż[3]. – Wybór Krakowa na lokalizację kolejnego projektu z naszego portfolio nie jest przypadkowy. Stolica Małopolski dołączyła do miast, w których klienci inwestują w luksusowe nieruchomości i spodziewamy się, że ten trend w kolejnych latach nie tylko się utrzyma, ale będzie jeszcze bardziej znaczący – zaznacza przedstawiciel MFC Development, spółki realizującej projekt Libra Residence.
Przykładem zrewitalizowanego budynku, który wprost odnosi się do historycznej tożsamości
i dziedzictwa kulturowego Krakowa i jednocześnie nieruchomości premium, jest Libra Residence.
To jedyny komercyjny projekt nagrodzony w 2023 r. w konkursie „Budowa Roku”, w kategorii “Obiekty przebudowane i rewitalizowane”.
Inwestycja ta znajduje się zaledwie 500 metrów od Starego Rynku, Sukiennic i Kościoła Mariackiego
– ikon Krakowa. Rezydencja zlokalizowana jest u zbiegu ulic Bonerowskiej i Librowszczyzny, a jej najbliższe sąsiedztwo to zabytkowe kamienice zaprojektowane m.in. przez legendarnego, krakowskiego architekta z przełomu XIX i XX w., Adolfa Szyszko-Bohusza. Taki adres zdefiniował charakter nieruchomości. Od strony ul. Bonerowskiej Libra Residence to odrestaurowana, modernistyczna kamienica z lat 20. XX w. Z kolei od ul. Librowszczyzny można podziwiać współczesny budynek utrzymany w stylu wielkomiejskiej kamienicy apartamentowej. – Rezydencja wkomponowuje się w historyczną zabudowę i oddaje piękno modernistycznych kamienic, z których miasto słynęło. Odrestaurowana, zabytkowa kamienica została połączona z nowoczesnym budynkiem. Nieruchomość z jednej strony jest ukłonem w stronę tradycji i dawnego kunsztu, a z drugiej, jest synonimem współczesnego budownictwa mieszkaniowego – dodaje przedstawiciel MFC Development.
W procesie rewitalizacji, który trwał 28 miesięcy, postarano się o zachowanie jak największej liczby historycznych elementów modernistycznego stylu, wedle którego powstała zabytkowa część Libra Residence. – W części od strony ul. Bonerowskiej mieszkańców witają minimalistyczne wnętrza. Uwagę przykuwa klatka schodowa z unikatową posadzką, stopniami wykonanymi z lastriko oraz metalowymi, kutymi balustradami. Zadbaliśmy o zachowanie oryginalnych drzwi z mosiężnymi wizjerami oraz skrzynkami na listy. Okna ze szprosami także mają przypominać te z pierwszych dekad XX w. Udało się nawet zachować ceramiczne piece kaflowe z tego okresu– wymienia Małgorzata Jezierska, architekt
z DB Group, biura odpowiedzialnego za projekt wnętrz.
Przestrzenie od ul. Librowszczyzny mają nowoczesny charakter, ale wprost nawiązują do modernizmu. Jest on widoczny przede wszystkim w detalu posadzki na klatkach schodowych, lobby i korytarzach
z zaprojektowaną czarną kratą, sztukaterii z charakterystycznymi prążkowaniami czy w drzwiach prowadzących do mieszkań. Wnętrza rezydencji zostały zaprojektowane, w taki sposób, by oddać niepowtarzalny klimat i elegancję lat 20. minionego wieku. Fasada nieruchomości przy ulicy Librowszczyzny została wykonana z piaskowca Broniów. – To był nasz pomysł na to, jak nadać rezydencji wyjątkowy charakter, aby wyróżniała się spośród wielu kamienic w sąsiedztwie. Z piaskowca została wykonana elewacja, ale również detale, które świadczą o prestiżu Libra Residence: gzymsy
i reliefy między oknami – zaznacza Tomasz Fudali główny projektant inwestycji
z Architektura&Consulting.
Kolejny akcent, który nadaje wyjątkowy charakter inwestycji i podkreśla jej krakowski rodowód, to rzeźby oraz reliefy autorstwa cenionego artysty, prof. Jana Tutaja z ASP w Krakowie. Mieszkańcy mogą je podziwiać na patio, w ogrodzie, a także w częściach wspólnych. Przedstawiają żywioły i są elementami dającymi rozpoznawalność poszczególnym piętrom rezydencji. Inne prace Andrzeja Tutaja, takie jak np. rzeźbione figurki ze Smoczego Szlaku są doskonale znane mieszkańcom Krakowa.
Zrewitalizowany kamieniołom, który integruje społeczność
Zrewitalizowane obiekty nie tylko służą lokalnej społeczności, ale również ułatwiają życie mieszkańców i przynoszą dodatkową wartość. To przypadek Parku Zakrzówek, który powstał w czerwcu 2023 r.
Rewitalizacja dawnego kamieniołomu i stworzenie kompleksu składającego się z parku, kąpieliska oraz ogólnodostępnej przestrzeni została doceniona w tegorocznej, 28. edycji Konkursu Modernizacja Roku i Budowa XXI w. organizowanego przez Stowarzyszenie Ochrony Narodowego Dziedzictwa Materialnego. We wrześniu projekt otrzymał nagrodę Modernizacja Roku 2023 w kategorii Obiekty Sportu, Rekreacji i Turystyki.
Dawny kamieniołom wapienia stał się unikalnym miejscem integrującym lokalną społeczność, ale też przyciągającym turystów z całej Polski. Otwarta przestrzeń wyposażona w stoły do gry w ping-ponga, huśtawki, miejsca piknikowe i strefy do grillowania sprzyja spotkaniom i wspólnemu spędzaniu czasu. W założeniu Park Zakrzówek ma być również miejscem inkluzywnym, czyli dostępnym dla wszystkich. Kąpielisko składa się z 5 basenów różnej głębokości, dzięki czemu mogą z niego korzystać osoby starsze, dzieci lub ci wszyscy, którzy nie są pewni swoich umiejętności pływackich. Co istotne, baseny powstały w miejscu pierwotnych naturalnych zbiorników wodnych. Minimalna ingerencja w naturalny krajobraz została doceniona przez konkursowe jury[1]. Przestrzeń sprzyja dbaniu o kondycję i dobrostan. Osoby lubiące biegać i rowerzyści mogą korzystać z dedykowanych ścieżek.
Warto wspomnieć, że w tegorocznym finale Konkursu Modernizacja Roku i Budowa XXI w. znalazł się także inny krakowski obiekt. Chodzi o projekt rewitalizacji wartowni bramy fortecznej „Bielany”, czyli ważnego fragmentu fortyfikacji Twierdzy Kraków, bo jedynego kompletnego elementu umocnień byłej twierdzy zachowanego do dziś.
Rewitalizacja przestrzeni w duchu zrównoważonego rozwoju
Jeżeli dany obiekt jest ważny dla mieszkańców, bo np. spełnia określone funkcje, warto go zachować. A co, jeśli stan budynku na to nie pozwala? Wtedy oddaje się społeczności do użytku nowy obiekt
i poddaje rewitalizacji jego najbliższe otoczenie. Zachowanie pierwotnej (lub wieloletniej) funkcji przestrzeni to również ważne zadanie rewitalizacji. Dowodem jest projekt budynku Przedszkola Samorządowego nr 38 w Krakowie, również nagrodzonego w konkursie „Budowa Roku 2023”[2].
Nowy, jeden z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Krakowie zastąpił wyburzony w 2020 r. drewniany budynek w stylu fińskim, nienadający się dłużej do użytku. Był siedzibą przedszkola przez kilka dekad. Lokalna społeczność przez wiele lata mogła liczyć na placówkę, która naturalnie wpisała się w miejski krajobraz dzielnicy. Dlatego podjęto decyzję, by zachować pierwotne przeznaczenie przestrzeni zlokalizowanej przy ul. Jabłonowskiej 39 w Krakowie. Poddano ją gruntownej rewitalizacji, która wraz z nowym budynkiem przedszkola spełniają wymogi bezpiecznej i nowoczesnej placówki wychowawczo-opiekuńczej.
Nowy budynek przedszkola swoją bryłą przypomina budowlę z klocków, podobnie jest z placem zabaw[3]. Gabinety do zajęć indywidualnych, ruchowych, sale dydaktyczne, a także aula oraz kuchnia mają zapewnić komfort 150 dzieciom, oraz nauczycielom.
Piątka z plusem dla Krakowa za rewitalizację
Libra Residence, Park Zakrzówek i Przedszkole Samorządowe nr 38. nie są jedynymi krakowskimi projektami nagrodzonymi za rewitalizację. Lista wyróżnień jest długa.
Warto przypomnieć o projekcie utworzenia Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, który w 2013 r. otrzymał nagrodę w konkursie „Polska Pięknieje – 7 Cudów Funduszy Europejskich”, zwyciężając w kategorii „Rewitalizacja”. Muzeum w założeniu miało stać się ważnym centrum kulturalno-edukacyjnym miasta, ale bez nadmiernej ingerencji w przestrzeń. Dlatego część nowego budynku została „zatopiona” i jest niewidoczna z zewnątrz dla przechodniów i odwiedzających[4]. Jego nowoczesna architektura uzupełnia historyczną zabudowę, dawniej fabryczne przestrzenie, dziś wystawiennicze sale.
W 2022 r. Park Lotników Polskich otrzymał II. nagrodę w kategorii Rewitalizowana Przestrzeń Publiczna w Zieleni za 2022 r. w ogólnopolskim konkursie Towarzystwa Urbanistów Polskich na Najlepiej Zagospodarowaną Przestrzeń Publiczną w Polsce. Kapituła doceniła aspekty rekreacyjne, edukacyjne
i ekologiczne parku. Jego infrastruktura utrzymana jest w kolorystyce zielono-błękitnej i ma przyczyniać się do łagodzenia negatywnych skutków zmian klimatu i pozytywnie wpływać na odwiedzających.
Jedno z ostatnich wyróżnień to projekt rewitalizacji dawnych zakładów zbożowych zlokalizowanych przy ul. Mogilskiej, który otrzymał nagrodę grand prix w międzynarodowym konkursie Build Awards 2024, zwyciężając w kategorii „Najlepsza inwestycja w Europie”. Krakowski projekt pokonał kilkadziesiąt projektów ze starego kontynentu.
Można się spodziewać, że w najbliższych latach w Krakowie będzie przybywać zrewitalizowanych obiektów. Jak zaznacza Anna Wieczorek z Fundacji Think Tank Miasto, rewitalizacja nie jest modą,
a trendem idącym w kierunku obowiązującego podejścia do planowania przestrzeni w miastach. Dlaczego? Zmienia się sposób, w jaki ją postrzegamy i użytkujemy. Z badań prowadzonych przez naszą Fundację wynika, że cenimy sobie lokalność. – Coraz częściej poszukujemy unikatowych miejsc,
a rewitalizowane budynki realizują ten wymóg. Jednocześnie, jeśli odpowiadają na potrzeby mieszkańców, mają szansę przywrócić życie zapomnianym kwartałom miasta. Dzięki temu wzmaga się potencjał miastotwórczy takiego obszaru. Cieszymy się, gdy wizytówka naszego miasta, np. zabytkowa kamienica czy dworzec odzyskują dawny blask, ale lubimy również przebywać w historycznych miejscach z duszą, które zyskały nowe przeznaczenie. Może być to fabryczna hala, która stała się miejscem spotkań i wydarzeń kulturalnych czy zajezdnia tramwajowa, która otwiera się na projekty organizacji pozarządowych – komentuje Anna Wieczorek.
materiały prasowe/zdj. Piotr Piątek
[1] Źródło: https://www2.deloitte.com/us/en/pages/financial-services/articles/adaptive-reuse-of-commercial-real-estate/.html
[2] Definicja na podstawie: Planynaprzyszlosc.waw.pl.
[3] Odsetek ofert w serwisie Otodom.pl, styczeń 2024 r. APORT: Z wyższej półki – mieszkania o podwyższonym standardzie i luksusowe, 2024.
[1] Źródło: https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=185085
[2]Projekt: Przedszkole Samorządowe Nr 38 w Krakowie przy ul. Jabłonkowskiej 39. Nagroda III. stopnia w kategorii “Obiekty nauki i oświaty”.
[3] Źródło: www.mcoo.krakow.pl
[4] Źródło: https://www.mocak.pl/budynek
[1] Źródło: https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=185085
[1]Projekt: Przedszkole Samorządowe Nr 38 w Krakowie przy ul. Jabłonkowskiej 39. Nagroda III. stopnia w kategorii “Obiekty nauki i oświaty”.
[1] Źródło: www.mcoo.krakow.pl
