W tym roku obchodzimy 30 – lecie samorządności, co stanowi okazję do oceny stanu samorządów gminnych w Polsce. Jeśli decyzje są podejmowane na rzecz poprawy poziomu życia swoich mieszkańców i w sposób odpowiedzialny i zgodnie z obowiązującym prawem, życie mieszkańców ulega poprawie i gmina wkracza na drogę rozwoju. Jeśli przeciwnie, decyzje samorządu zmierzają do omijania prawa a wydatki nie są uzasadnione potrzebami mieszkańców i możliwościami budżetowymi to gmina popada w coraz większe problemy . Niekiedy kończące się likwidacją Gminy.
Źle zarządzanym samorządom może grozić likwidacja
Pierwszą część poświęciliśmy samorządom, które mają niepewną przyszłość, którym może grozić likwidacja lub realizują program naprawczy. Przedstawiliśmy ten problem na przykładzie gminy Raciechowice i pisaliśmy o tym tutaj. Drugą część poświęciliśmy błędom w zarządzaniu finansami i inwestycjami w samorządach. W trzeciej części przedstawimy problem zadłużania samorządów w parabankach, korzystając ze sprzedaży zwrotnej, czyli pozornej. Z tej formy obchodzenia prawa, korzystają samorządy, które nie mogą spełnić relacji określonych w ustawie o finansach publicznych.
Długi i błędy w zarządzaniu obniżają poziom życia w samorządach i mogą zagrażać istnieniu samorządu
Gmina Jodłownik od kilku lat boryka się z problemem olbrzymiego zadłużenia. Spirala zadłużenia gminy Jodłownik ma swoje źródło w tzw. sprzedaży zwrotnej kilku nieruchomości, które następnie dzierżawiła, by w przyszłości odkupić po tej samej cenie. Zobowiązania wynikające z tego mechanizmu opiewają na 8 mln 879 tys. zł.
Swoboda zawierania umów dla samorządów?
Swoboda zawierania umów przed podmioty sektora finansów publicznych podlega ograniczeniom na gruncie ustawy prawo zamówień publicznych i ustawy o finansach publicznych Na ich gruncie można przyjąć ,że sprzedaż zwrotna jest dopuszczalna, to już czynsz dzierżawny – jako wydatek- nie rozchód do których zaliczane są wyłącznie: spłatę pożyczek, kredytów czy wykup obligacji) powinna zgodnie z art. 216 ust.2 ustawy o finansach publicznych służyć realizacji konkretnego zadania publicznego, np. budowa przedszkola. Nie można tej konstrukcji wykorzystywać do pozyskiwania środków pieniężnych, gdyż jest to zwykłe obchodzenie prawa.
Regionalne Izby Obrachunkowe bezradne
Oceniając pozytywnie działalności RIO, wiceprezes NIK Mieczysław Łuczak już w 2015 r. zaznaczył, że same izby, które kontrolują finanse jednostek samorządu terytorialnego, nie są w stanie przeciwdziałać patologiom w finansach samorządowych.
NIK już wtedy zwracał np. uwagę, że izby kierują wnioski o ukaranie osób winnych naruszeniu dyscypliny finansów publicznych do głównej Komisji Orzekającej. Tymczasem komisja na 1186 rozpatrzonych spraw, nałożyła kary finansowe o średniej wysokości 4.4 tys. zł jedynie na 9 osób, mimo że skutki finansowe ich działań dla budżetu idą w setki milionów złotych.
Sprzedaż zwrotna może doprowadzić do likwidacji samorządu?
Sprzedaż „zwrotna” opiera się na trzech umowach – umowie sprzedaży, na podstawie której samorząd zbywa nieruchomość na rzecz określonego podmiotu, umowy dzierżawy, na mocy której uzyskuje prawo korzystania z nieruchomości za zapłatą czynszu oraz na przedwstępnej umowie sprzedaży, na podstawie której zobowiązuje się do odkupu. Polega na tym, że gmina sprzedaje parabankowi jakąś nieruchomość,na przykład szkołę za milion złotych, po czym przez dziesięć lat wynajmuje od parabanku szkołę za na przykład 30 tysięcy miesięcznie, ale wciąż musi zwrócić parabankowi ów milion, który za szkołę dostała.
Ta forma zadłużania samorządów generuje olbrzymie koszty, a w konsekwencji może doprowadzić samorząd do bankructwa. Stosowanie tej formy można zaliczyć do szkodliwych praktyk samorządów, które próbują obchodzić ograniczenia w zaciąganiu długu związane z tzw. indywidualnym wskaźnikiem zadłużenia. Wskaźnik, czyli wyliczaną na podstawie algorytmu granicę długu, którego lokalne władze nie mogą przekroczyć, wprowadzono od 1 stycznia 2014 r., chcąc właśnie ograniczyć zaciąganie kredytów i pożyczek przez samorządy i zmusić je do prowadzenia zrównoważonej polityki finansowej.
Jako przykłady gmin, których długi wielokrotnie przekraczają roczne dochody, m.in. wskutek zaciągania takich pożyczek wskazano Ostrowice oraz Rewal. Jak podnosili przedstawiciele instytucji kontrolnych, ta druga gmina prowadziła w dodatku podwójną sprawozdawczość i składała do RIO nierzetelne sprawozdania finansowe, co – jak podkreślali – nie jest wcale zjawiskiem wyjątkowym.
Komentarz Redaktora Naczelnego:
W obecnym kryzysie, wśród samorządów rozwija się niczym nieuzasadnione oczekiwanie na zapewnienie przez Rząd w 100% środków finansowych, także na nieuzasadnione wzrosty kosztów funkcjonowania samorządów. Obecnie widać potrzebę zwiększenia wzrostu roli władz centralnych w ramach polityki budżetowej JST. Samorządy w złej sytuacji finansowej nierzadko uciekają się do fikcyjnej sprzedaży majątku i zaciągają pożyczki w parabankach.Skutkiem wykorzystywania określonych instrumentów i metod zadłużania (np. leasing zwrotny, partnerstwo publiczno-prywatne), które nie są objęte limitem zadłużenia, jak również wydłużanie okresu spłaty długu, co może powodować ukryty wzrost kosztów jego obsługi. Jeżeli zaś chodzi o kontrolę administracyjną w zakresie ograniczania zadłużania się JST, to należy rozważyć przyjęcie różnych metod kontroli. Należy zastanowić się nad ustalaniem rocznych limitów całkowitego długu poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego lub zakazem korzystania z pewnych form zadłużania. Obecnie, wydaje się być to jedynym sposobem na ukrócenie szkodliwych praktyk samorządów, które próbują obchodzić ograniczenia w zaciąganiu długu związane z tzw. indywidualnym wskaźnikiem zadłużenia.
Grzegorz Gorczyca Redaktor Naczelny Agencji Informacyjnej Nasz Kraków
om
Fot. Arch.
