O ekologicznej żywności, rynku żywności ekologicznej, systemie kontroli i certyfikacji – mówi dr Justyna Wasilewko Prezes Zarządu Centrum Jakości AgroEko Sp. z o.o.
Co to jest żywność ekologiczna?
dr Justyna Wasilewko: Żywność ekologiczna – to takie produkty, które są wytworzone w systemie rolnictwa ekologicznego, którego funkcjonowanie określają wspólnotowe ramy prawne, a także prawodawstwo krajowe. W 1991 r. na mocy rozporządzenia Rady wprowadzono wspólne dla całej UE ramy prawne regulujące produkcję ekologiczną, a także system kontroli i certyfikacji. Wcześniej produkcja ekologiczna w UE była uregulowana za pomocą szeregu norm opracowanych przez stowarzyszenia ekologiczne w różnych państwach członkowskich. Ramy prawne wspólne dla całej UE ustanowiono przede wszystkim w celu lepszej ochrony interesów konsumentów, zagwarantowania uczciwej konkurencji między producentami oraz ułatwienia swobodnego obrotu produktami ekologicznymi w UE.
Przepisy UE ustanowiły, że żywność ekologiczna wytwarzana jest z surowców roślinnych otrzymanych z produkcji, w której nie używa się m.in. pestycydów, syntetycznych nawozów mineralnych, GMO, a produkcja zwierzęca pozbawiona jest stosowania antybiotyków, stymulatorów wzrostu, hormonów, GMO i produktów z niego wytworzonych. Przetwórstwo surowców prowadzone jest metodami chroniącymi wartość odżywczą, bez użycia konserwantów, sztucznych barwników i innych niedozwolonych dodatków.
Każdy produkt, który spełnia wymagania produkcji ekologicznej, opisanej prawem oraz posiada, jako dowód spełnienia, Certyfikat zgodności, może posiadać oznakowanie nawiązujące do ekologicznej metody produkcji, tj. tzw. „Zielony listek” (rys.)
Dlaczego konsumenci poszukują żywności ekologicznej?
Globalizacja handlu żywnością dała możliwość konsumentom nabywania produktów żywnościowych, pochodzących z różnych stron świata, wyprodukowanych różnymi technikami oraz odznaczających się różną jakością. Z jednej strony jest to bardzo dobre zjawisko dla konsumenta, który ma możliwość decydowania oraz wyboru produktów z bardzo dużej palety propozycji, ale z drugiej strony zalewany jest towarami, które nie zawsze spełniają jego oczekiwania. Świadomy konsument szuka żywności, nie tylko bezpiecznej pod względem zdrowotnym, ale też charakterystycznej, rozpoznawalnej, o ciekawym składzie i pochodzeniu. Wrażliwi konsumenci poszukują żywności wyprodukowanej z poszanowaniem warunków środowiska, która powstała u producentów zainteresowanych dostosowaniem swoich produktów, usług oraz linii technologicznych do wysokich standardów ekologicznych obowiązujących w Unii Europejskiej.
Rosnąca świadomość i wiedza społeczeństw w zakresie zagrożeń zdrowotnych i szeroko rozumianego bezpieczeństwa żywności, sprawia, że oczekiwania konsumentów w stosunku do produkcji żywności są coraz wyże.
Konsumenci utożsamiają żywność ekologiczną z takimi cechami jak naturalność, świeżość, lokalność produkcji, wysoka jakość. Często nazywają produkty ekologiczne „zdrową żywnością”. Badania naukowe dowodzą, że:
- ekologicznie uprawiane rośliny w porównaniu do konwencjonalnych roślin zawierają mniej szkodliwych substancji, takich jak pozostałości pestycydów, kadmu, azotanów i azotynów, natomiast więcej pożądanych związków, takich jak polifenole i witaminy,
- eksperymenty na zwierzętach doświadczalnych wskazują, że pasze na bazie ekologicznych roślin mają korzystniejszy wpływ na rozrodczość
i układ odpornościowy zwierząt w porównaniu do konwencjonalnych pasz, - badania na ludziach wskazują, że regularna konsumpcja żywności ekologicznej może ograniczyć występowanie chorób alergicznych, stanu przed rzucawkowego u kobiet ciężarnych, spodziectwa u noworodków męskich, nowotworów, nadwagi i otyłości.
Kto najczęściej kupuje żywność ekologiczną i jakie czynniki składają się na wybór żywności ekologicznej przez konsumentów?
Szereg badań oraz ankiet przeprowadzanych przez placówki naukowe poświadczają, że po żywność ekologiczna w pierwszej kolejności sięgają ludzie młodzi. Są to bardzo światli konsumenci, którzy oprócz zdrowego stylu życia, są zwolennikami szeroko rozumianej ochrony środowiska i dbałości o planetę. Ogólnie grupa konsumentów żywności ekologicznej opisana jest jako:
- o wysokim poziomie wykształcenia (wyższe i średnie),
- głównie mieszkańcy miast,
- o zróżnicowanym poziomie dochodów – jednak raczej konsumenci określający swoją sytuację materialną jako satysfakcjonującą,
- osoby młode, aktywne, prorodzinne,
- prowadząca zdrowy styl życia i odżywiania,
- osoby starsze – u których żywność ekologiczna traktowana jest jako panaceum na problemy zdrowotne.
Czy rynek żywności ekologicznej rozwija się i od czego ten rozwój jest uzależniony?
Rynek żywności ekologicznej rozwija się dynamicznie na świecie. Wartość sprzedaży w ostatnim czasie przekroczyła już 100 mld dolarów. Głównymi krajami, gdzie produkcja oraz spożycie żywności ekologicznej jest największe są: USA, Chiny, Australia. Wśród krajów europejskich na czoło wysuwają się Niemcy, Francja, Hiszpania, Szwajcaria.
Areał, jaki zajmują gospodarstwa ekologiczne na świecie stale powiększa się i wynosi obecnie ok. 70 mln ha. Uprawy ekologiczne prowadzone są w ponad 180 krajach świata.
W Polsce uprawy ekologiczne prowadzone są na ok. 500 tys. ha użytków rolnych. Produkcją pierwotną zajmuje się ok. 20 tys. gospodarstw rolnych. Liczba producentów rolnych na przestrzeni ostatnich lat w Polsce zmniejsza się, jednak nie spada wielkość ekologicznej powierzchni użytków rolnych. Niewątpliwie duży wpływ na niechętne przystępowanie do systemu rolnictwa ekologicznego, jak twierdzą rolnicy, ma niestabilna sytuacja prawna, jaką obserwujemy w naszym kraju oraz zbyt mocno rozbudowana forma biurokratyczna, z jaką spotykają się producenci.
Dużą zachętą do rozpoczęcia ekologicznej produkcji rolnej są dopłaty UE, dla każdego rolnika będącego w systemie rolnictwa ekologicznego.
W ostatnich dwóch latach odnotowujemy zdecydowane zwiększenie zainteresowania przetwórców posiadaniem w swoim portfolio produkcji również produktów ekologicznych. Jest to spowodowane z jednej strony większym zainteresowaniem konsumentów taką żywnością, a z drugiej strony chęcią dołączenia do grona elitarnej grupy producentów, stawiających nie tylko na osiąganie zysków, ale także dbałość o środowisko oraz powielanie trendów pro naturalnego stylu życia obywateli na całym świecie. Zaobserwowaliśmy także zwiększone zainteresowanie żywnością ekologiczną i to zarówno konsumentów jak i jej wytwórców w okresie panującej pandemii koronavirusa.
Czy Polska ma potencjał aby produkować żywność ekologiczną?
Polska jest krajem, którego struktura agrarna sprzyja powstawaniu gospodarstw ekologicznych. Mimo to, do chwili obecnej nie mamy rozwiniętej tej gałęzi produkcji rolnej. Na tle innych krajów wspólnoty, gdzie udział gruntów ekologicznych w stosunku do ogólnej powierzchni gospodarstw średnio wynosi 7%, w Polsce ten stosunek zbliża się do 3,5%. Dla porównania w Austrii grunty uprawiane ekologiczną metodą produkcji stanowią prawie 25%.
W ostatnich 3 latach zdecydowanie szybciej rozwija się sektor przetwórczy związany z produkcją ekologiczną. Liczba podmiotów zajmujących się wytwarzaniem, wprowadzaniem do obrotu, importem/eksportem wzrosła do ponad 1000, podczas gdy przystępowaliśmy do UE liczba ta stanowiła 55.
Czy każda żywność składająca się z naturalnych składników może być nazwana eko?
Przedsiębiorcy wytwarzający i wprowadzający do obrotu produkty ekologiczne, którzy podlegają obowiązkowej certyfikacji i systemowi kontroli produkcji, po uzyskaniu dokumentu zaświadczającego zgodność produkcji z wymaganiami przepisów prawa – Certyfikatu – mogą wprowadzić do obrotu produkt nazwany oraz oznakowany jako produkt ekologiczny. Certyfikat zgodności wydawany jest przez upoważnioną jednostkę na okres 12 miesięcy. Produkt tak uzyskany oraz oznakowany zgodnie z wytycznymi rozporządzenia UE może funkcjonować na rynku jako ekologiczny.
Proces nadzoru nad produkcją ekologiczną zarówno pierwotną jak i dalszą sprawują jednostki certyfikujące, których w kraju jest 13. Każda jednostka posiada swój własny numer identyfikacyjny, który służy do umieszczenia na produkcie ekologicznym, jako świadectwo pełnionego nad produkcją nadzoru (przykład graficzny poniżej – 09 numer jednostki certyfikującej Centrum Jakości AgroEko Sp. z o.o.). W Polsce organem upoważniającym jednostki certyfikujące do przeprowadzenia kontroli oraz wydawania certyfikatów zgodności w zakresie rolnictwa ekologicznego jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, natomiast nadzór nad upoważnionymi jednostkami certyfikującymi prowadzi Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.
Funkcjonowanie systemu kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym jest podstawowym gwarantem dla konsumenta, że żywność znajdująca się na rynku wyprodukowana została zgodnie z obowiązującymi przepisami, dotyczącymi rolnictwa ekologicznego, tzn. jest wolna od wszelkich środków, substancji i metod produkcji niedozwolonej w tej kategorii produkcji działalności.
Kto może zajmować się produkcją żywności eko?
Zapraszam do przeczytania kolejnego artykułu i współpracy z jednostką.
om
Fot. Justyna Wasilewko
