O szkołach specjalnych, ich roli w życiu uczniów niepełnosprawnych i ich rodziców, edukacji zdalnej w szkołach specjalnych rozmawiamy z p. Ewą Jędrzejczyk Wawryk, zastępcą dyrektora Specjalistycznej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej „Krakowski Ośrodek Terapii”, działacza Fundacji Szkoła bez Barier na rzecz Edukacji Dzieci ze Sprzężonymi Niepełnosprawnościami , współprowadzącą grupę wsparcia „Mamo Odpocznij!”
Agencja Informacyjna Nasz Kraków: Szkolnictwo specjalne jest dedykowane uczniom ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi. Uczeń z niepełnosprawnością wymaga przemyślanego planu działania by zostało przygotowane do życia w społeczeństwie . Nagle odebrano tym dzieciom możliwość uczęszczania do szkoły. Czy konsekwencje przerwania nauki można zminimalizować?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: Uczniowie z niepełnosprawnością w szkole specjalnej realizują edukację według Indywidualnych Programów Edukacyjno – Terapeutycznych. Programy te powstają na podstawie diagnozy psychologicznej, funkcjonalnej, pedagogicznej, informacji medycznej i zawierają cele do realizacji dla każdego dziecka. Programy te są na bieżąco ewaluowane. Wychowawcy i zespoły klasowe wraz z psychologami, logopedami w obecnej sytuacji zamknięcia szkół dostosowują IPET dla każdego ucznia uwzględniając jego potrzeby i możliwości psychofizyczne oraz zasoby rodzinne. W ten sposób starają się minimalizować konsekwencje przerwania nauki stacjonarnej. Szczególne znaczenie ma więź pedagoga z jego uczniami, a także umiejętność pracy z rodzicami.
Agencja: Edukacja uczniów niepełnosprawnych to także szereg równolegle realizowanych terapii i rehabilitacji. Czy zamknięte szkoły specjalne to tylko brak edukacji?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: W szkołach specjalnych oprócz działań edukacyjnych podejmowane są także działania o charakterze rewalidacyjnym, terapeutycznym, w niektórych szkołach poprzez współpracę ze służbą zdrowia jest prowadzona systematyczna rehabilitacja, a także istnieje możliwość konsultacji lekarskich. Na miejscu jest zatrudniony personel pielęgniarski. Stwarza to warunki do ciągłego monitorowania stanu zdrowia ucznia oraz opieki medycznej. Dzięki temu mogą być wykonywane zabiegi wykraczających poza obowiązki nauczycieli, związane z pielęgnacją codzienną (np. żywienie do jelitowe, cewnikowanie).
W szkołach specjalnych uczniowie mają stały dostęp do zajęć specjalistycznych z logopedami i psychologami. Działaniem terapeutycznym dla dzieci i rodziców jest też możliwość uczestniczenia poprzez działania szkoły w rożnych formach aktywności społecznych co umożliwia przezwyciężenie izolacji dzieci niepełnosprawnych i ich rodziców. To jest strata, której w danej chwili nie da się zastąpić innymi działaniami, ale uczniowie szkół specjalnych są w podobnej sytuacji jak inni uczniowie, którzy doświadczają utraty dotychczasowych aktywności społecznych.
Agencja: Izolacja i brak dostępu do edukacji konwencjonalnej dla uczniów niepełnosprawnych wywołuje konsekwencje dla rodziny ucznia niepełnosprawnego. Czy można dzisiaj przewidzieć konsekwencje przedłużającego zamknięcia szkól specjalnych dla rodzin uczniów niepełnosprawnych?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: Dzięki działalności szkół specjalnych rodzice mogą uczestniczyć w formach wsparcia psychologicznego dedykowanego szczególnie dla nich (grupy wsparcia, grupy tematyczne). Rodzice korzystają także ze współpracy ze specjalistami, którzy udzielają im pomocy w przezwyciężaniu różnorodnych trudności. Uczą rodziców komunikacji alternatywnej, pokazują jak można ułatwi uczniom funkcjonowanie, poprzez odpowiednie techniki, przyrządy, itp.
Szkoła specjalna spełnia więc różnorakie funkcje. W sytuacji izolacji rodzice mogą czuć się osamotnieni w zmaganiach życia codziennego z dzieckiem i wspieraniu jego rozwoju. Trudno oszacować długofalowe konsekwencje zaprzestania tych wszystkich działań, ponieważ zależą one od wielu czynników, w tym społecznych, emocjonalnych i materialnych zasobów rodziny, samej psychiki dziecka i rodzaju trudności, z którymi rodziny się borykają.
Agencja: Dzisiaj dużo się mówi o gospodarce i o pandemii. Nie mówi się o uczniu niepełnosprawnym i jego potrzebach kontynuacji nauki, terapii i socjalizacji. Czy potrzebna jest refleksja nad traktowaniem ucznia podmiotowo, dla którego kontynuacja nauki i rehabilitacji w systemie konwencjonalnym jest podstawową i niezbędną potrzebą?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: Podmiotowe traktowanie ucznia i jego rodziców jest powinnością zarówno w sytuacji pandemii jak i poza nią. Decyzja dotycząca kontynuacji edukacji i sposobu nauczania podczas izolacji spowodowanej stanem epidemiologicznym może być wypracowana przez zespół klasowy we współpracy z rodzicami, a także samym uczniem, co warto szczególnie podkreślić. Uczniowie niepełnosprawni, a często również dorosłe osoby niepełnosprawne bywają infantylizowani przez otoczenie . Możliwość uczestniczenia ucznia w tych decyzjach dostarcza mu doświadczenia podmiotowego traktowania.
Agencja: Czy wprowadzenie zasady dobrowolności decyzji ( dla rodziców i nauczycieli)o posyłaniu dziecka na zajęcia stacjonarne lub korzystania z edukacji zdalnej są dobrym rozwiązanie w obecnej sytuacji?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: Ostateczną decyzję po konsultacji ze specjalistami o uczestniczeniu w zajęciach stacjonarnych, czy zdalnych podejmuje rodzic biorąc pod uwagę stan zdrowia swojego dziecka, zagrożenia lub przeciwwskazania ( niektóre dzieci ze względu na schorzenia neurologiczne nie mogą zbyt długo korzystać z komputera).
Agencja: Badania opublikowane przez Królewski Instytut Zdrowia Publicznego i Środowiska, który działa w ramach resortu zdrowia Holandii, wskazują jednoznacznie, że lat 12 właściwie nie zarażają siebie nawzajem ani starszych osób. Czy powyższe ustalenie naukowe pomogą podjąć decyzję o otwarciu szkół także dla dzieci polskich?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: Nie wiem, w przypadku koronawirusa chyba jesteśmy jeszcze na początku badań i formułowaniu ostatecznych wniosków. W Polsce szkolnictwo specjalne obejmuje uczniów do 24 roku życia, którzy ze względu na złożoną sytuację zdrowotną są w grupie potencjalnych pacjentów z chorobami współtowarzyszącymi. Wymagają specjalistycznych, medycznych procedur, zażywają wiele leków i trudno jednoznaczne określić ich bezpieczeństwo zdrowotne.
Agencja: System edukacji ucznia niepełnosprawnego zapewnia nie tylko trening umiejętności – pisania, czytania, liczenia, Istotnym zadaniem tej edukacji jest także rozwijanie kompetencji społecznych, przygotowanie do życia w zróżnicowanym świecie. Zgodnie z posiadanym potencjałem rozwojowym i intelektualnym. Czy możliwa jest realizacja tego celu w systemie zdalnym?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: Oczywiste jest, że nie jest możliwe teraz rozwijanie kompetencji społecznych użytecznych podczas bezpośredniego kontaktu oraz nabywanie doświadczeń społecznych polegających na osobistym w nich uczestnictwu. Ale mogą być praktykowane inne umiejętności: na przykład podtrzymywanie kontaktów interpersonalnych poprzez telefon, internet, wyrażanie i radzenie sobie z emocjami i przeżyciami związanych z izolacją, w tym z niepokojem i lękiem, radzenie sobie z dystansem społecznym, korzystanie z sieci społecznościowych, włączanie się i obserwacja akcji społecznych, uczenie się zachowania w sytuacji zagrożenia epidemiologicznego .
Agencja: Posiadając doświadczenie w pracy w ramach systemu szkolnictwa specjalnego, posiada Pani wiedzę i kompetencję pozwalające na ocenę konsekwencji dla uczniów szkól specjalnych dalszego wydłużania przerwy w nauce. Czy widzi ty Pani zagrożenia?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: W edukacji wszystkich uczniów, ale szczególnie uczniów niepełnosprawnych duże znaczenie oprócz samej edukacji, terapii i rehabilitacji ma struktura zajęć szkolnych. Stałość harmonogramu dnia, tygodnia, miesięcy roku szkolnego oraz przewidywalnych przerw (weekendy, ferie, wakacje, święta) ma charakter porządkujący świat. Dająca się przewidzieć teraźniejszość i przyszłość pozwala odnaleźć się w nieprzewidywalnym świecie. Pozwala rozumieć rzeczywistość, wiedzieć czego można się spodziewać, organizować doświadczenia oraz radzić sobie z niepokojem. Teraz wszystko się zmieniło. Uczniom z niepełnosprawnością intelektualną może być bardzo trudno rozumieć te zmiany. Ogromne znaczenie mają bezpośredni opiekunowie uczniów. To oni będąc teraz na co dzień ze swoimi dziećmi, wychowankami mogą ukoić emocje i pomóc na ile to możliwe zrozumieć otaczającą rzeczywistość. Przedłużająca się przerwa w nauce szczególne konsekwencje może mieć dla uczniów z zachowaniami zakłócającymi w tym agresywnymi. Systematyczna praca specjalistów może te zachowania zatrzymywać i opanowywać. Rodzicom tych uczniów jest szczególnie trudno zostać samymi w nieustającej ekspozycji na zachowania agresywne i autoagresywne, które mogą eskalować.
Wyzwaniem jest też organizacja nauki zdalnej dla uczniów z głęboką niepełnosprawnością intelektualną, którzy w ograniczony sposób mogą z niej korzystać. Sytuacja wymaga większego włączenia rodziców w proces edukacyjno – terapeutyczny rodziców, którzy i tak już są nadmiernie obciążeni.
Agencja: Działalność edukacyjna szkoły specjalnej obejmuje także wspieranie rodziców swoich wychowanków. W sytuacji izolacji społecznej i zamkniętych placówek rehabilitacyjnych i medycznych, sytuacja rodziców uczniów niepełnosprawnych staje się tragicznie trudna. Jak opisałaby by Pani sytuację tych rodziców?
Pani Ewa Jędrzejczyk Wawryk: Szkoła specjalna oferuje pomoc w edukacji, ale też radzeniu sobie z trudnymi zachowaniami dzieci. Teraz rodzice zostali z tym sami, częstokroć mając jednocześnie utrudniony dostęp do pomocy medycznej oraz innej pomocy specjalistycznej. Być może niektórzy musieli już zrezygnować z obowiązków zawodowych. Uczniowie niepełnosprawni pozostają w stałej, często całkowitej zależności od swoich opiekunów. Wiele treści edukacyjnych może być obecnie przekazywana tylko poprzez rodziców. Dlatego pomoc i wsparcie rodziców wydaje mi szczególnie istotne.
Dziękuję za rozmowę.
om
Fot. Arch.
